Παγκόσμια κυριαρχία των ψηφιακών ομίλων

Αν μελετήσει κανείς την ιστορία των μεγάλων επιχειρήσεων, θα εντοπίσει σίγουρα περιπτώσεις εταιρειών που γιγαντώθηκαν τόσο ώστε να θεωρούν πως τα συμφέροντα της χώρας τους είναι ταυτόσημα με τα δικά τους. Ακόμη και όταν η χώρα αυτή είναι η υπερδύναμη. Αντιπροσωπευτική περίπτωση στο παρελθόν υπήρξε η General Motors, που απέκτησε τόση ισχύ ώστε το 1955 ο τότε πρόεδρός της, Τσάρλι Γουίλσον, εκστόμισε πομπωδώς πως «ό,τι είναι καλό για την General Motors είναι καλό για την Αμερική».

Δύσκολο, όμως, αν όχι αδύνατον, να βρει κανείς προηγούμενο ανάλογο με αυτό το ολιγοπώλιο στην αγορά της τεχνολογίας, της κινητής τηλεφωνίας, των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, του ηλεκτρονικού εμπορίου και της πλοήγησης στο Ιντερνετ, κάτι αντίστοιχο με αυτήν την πρωτοφανή παγκόσμια κυριαρχία που έχουν κατακτήσει οι τέσσερις ισχυρότεροι εκπρόσωποι της τεχνολογίας: Facebook, Alphabet, μητρικής της Google, Apple και Amazon.

Ανάλογη της πρωτοφανούς ισχύος τους φαίνεται να είναι για πρώτη φορά η παράλληλη επίθεση που εξαπολύουν κατά των τεχνολογικών κολοσσών οι αμερικανικές και οι ευρωπαϊκές αρχές ανταγωνισμού. Είναι σαφές πως Βρυξέλλες και Ουάσιγκτον διαβλέπουν τις αθέμιτες πρακτικές με τις οποίες οι τεχνολογικοί κολοσσοί εξουδετερώνουν, εκτοπίζουν ή απορροφούν ανταγωνιστές τους, αντιγράφουν και κλέβουν τις ιδέες τους, εμποδίζουν τον ανταγωνισμό και κυριαρχούν, συγκεντρώνοντας ασυνήθιστα μεγάλο πλούτο και συντριπτική ισχύ.

Ολα δείχνουν πως όλη αυτή η ισχύς στα χέρια των κυρίαρχων του παιχνιδιού έχει αρχίσει να προβληματίζει όχι μόνον τους αρμοδίους για τον ανταγωνισμό, αλλά και μεγάλο μέρος από το πολιτικό κατεστημένο των ΗΠΑ. Φαίνεται, έτσι, να βρίσκεται σε εξέλιξη μια πολυμέτωπη επίθεση κατά των τεχνολογικών κολοσσών, που δίνουν σε πολλούς την αίσθηση πως εξελίσσονται σε παγκόσμιους δικτάτορες. Δεν είναι λίγοι, όμως, όσοι εκτιμούν πως η αντίδραση έρχεται καθυστερημένα και ενδεχομένως δεν επαρκεί για να κάμψει την ισχύ τους.

Στην αρχή της εβδομάδας, η Εισαγγελία της Νέας Υόρκης, η Εισαγγελία της Καλιφόρνιας και η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου των ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι ενώνουν τις δυνάμεις τους και αρχίζουν να διερευνούν από κοινού τις πρακτικές της Amazon.com στο ηλεκτρονικό εμπόριο. Και όπως σχολίασε η Νταϊάνα Μος, πρόεδρος του αμερικανικού ινστιτούτου κατά των μονοπωλίων, «φαίνεται πως παίρνει τη μορφή μιας εκτεταμένης συνεργασίας στην έρευνα κατά της μονοπωλιακής συμπεριφοράς, κάτι που συμβαίνει σε μεγάλες υποθέσεις όταν οι πολιτείες έχουν συμφέρον να προστατευθούν».

Με διαφορά ωρών ανακοινώθηκε η έναρξη ερευνών της Κομισιόν στο σχέδιο της Google να εξαγοράσει τη Fitbit, εταιρεία ψηφιακών εξαρτημάτων ανίχνευσης φυσικής κατάστασης που φορούν οι χρήστες. Δεν πρόκειται, βέβαια, παρά για ένα ακόμη επεισόδιο στο σίριαλ των μάλλον ατελέσφορων προσπαθειών που καταβάλλει τα τελευταία χρόνια η Κομισιόν για να δαμάσει την πανίσχυρη μηχανή πλοήγησης στο Ιντερνετ. Η επίτροπος Ανταγωνισμού, Μαργκρέτε Βεστάγκερ, φαίνεται αποφασισμένη να συνεχίσει ένα είδος ανένδοτου αγώνα που έχει κηρύξει εναντίον των τεχνολογικών κολοσσών. Η είδηση της νέας έρευνας συμπίπτει, άλλωστε, με τις έρευνες που παράλληλα διεξάγει η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου των ΗΠΑ σε Facebook και Apple πάντα για τη διερεύνηση μονοπωλιακής συμπεριφοράς. Σύμφωνα, μάλιστα, με πηγές των New York Times, αναμένεται μέσα στις επόμενες εβδομάδες να ανακοινωθεί αντίστοιχη έρευνα του αμερικανικού υπουργείου Δικαιοσύνης κατά της Google. Στον καταιγισμό των επιθέσεων μπορεί κάποιος να προσθέσει και την έρευνα που έχουν εγκαινιάσει από τον Ιούνιο οι Αρχές της Βρετανίας σχετικά με την εξαγορά της Giphy από τη Facebook.

Εξόντωση ανταγωνιστών με αθέμιτες μεθόδους διαπίστωσε το Κογκρέσο

Είναι σαφές πως κάτι έχει αλλάξει στην αντιμετώπιση που επιφυλάσσουν στους τεχνολογικούς κολοσσούς  όχι μόνον οι αρχές ανταγωνισμού στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, αλλά και το πολιτικό κατεστημένο των ΗΠΑ. Η αλλαγή έγινε ορατή την προηγούμενη εβδομάδα στην ακρόαση των διευθυνόντων συμβούλων των Amazon, Facebook, Apple και Google ενώπιον διακομματικής επιτροπής του Κογκρέσου αρμόδιας για θέματα ανταγωνισμού. Μια ακρόαση που πήρε περισσότερο τα χαρακτηριστικά ανάκρισης και φάνηκε σαν προανάκρουσμα των συντονισμένων επιθέσεων που έχουν δρομολογήσει κατά των τεχνολογικών κολοσσών οι Αρχές στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Σε μια σπάνια συμπόρευσή τους, Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί κυριολεκτικά έστησαν επί τέσσερις ώρες στον τοίχο τους «κυβερνο-βαρώνους», όπως χαρακτήρισαν τους Τζεφ Μπέζος, Μαρκ Ζούκερμπεργκ, Τιμ Κουκ και Σουντάρ Πιτσάι, εξαπολύοντας ασυνήθιστης έντασης επίθεση εναντίον τους. Τους κατηγόρησαν ευθέως ότι έχουν συγκεντρώσει «υπερβολικά μεγάλη δύναμη στα χέρια τους» και μάλιστα με αθέμιτες μεθόδους, εξοντώνοντας δηλαδή τους ανταγωνιστές τους, αποκλείοντάς τους από την αγορά και πλήττοντας, έτσι, όχι μόνον άλλες επιχειρήσεις αλλά και τους ίδιους τους καταναλωτές.

Εφεραν τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ιδρυτή του δημοφιλέστερου μέσου κοινωνικής δικτύωσης, αντιμέτωπο με την εσωτερική επικοινωνία της εταιρείας του, από την οποία προκύπτει πως το 2012 ζητούσε την «εξουδετέρωση» ανταγωνίστριας εταιρείας. Επρόκειτο για το Instagram, το οποίο φαίνεται πως ο ιδρυτής του Facebook θεωρούσε απειλή και εξουδετέρωσε την εταιρεία εξαγοράζοντάς την. Τον ανάγκασαν μάλιστα να παραδεχθεί πως το Facebook έχει αντιγράψει πολλούς από τους ανταγωνιστές του, αλλά και να ομολογήσει ευθέως ότι απλώς δεν γνωρίζει πόσους. Η αμηχανία του ήταν εμφανής και σύμφωνα με το Reuters, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ έφτασε κάποιες στιγμές να μπερδέψει τα λόγια του.

Πιο ευέλικτος ο Σουντάρ Πιτσάι, διευθύνων σύμβουλος της Alphabet, μητρικής της Google, ζήτησε πίστωση χρόνου από το Κογκρέσο με σκοπό να επανέλθει πιο ενημερωμένος, καθώς κατηγορήθηκε πως η εταιρεία του «κλέβει έντιμες επιχειρήσεις». Και βέβαια, ο Τζεφ Μπέζος, ιδρυτής της Amazon, βρέθηκε για πρώτη φορά στα 26 χρόνια από την ίδρυσή της αντιμέτωπος με το Κογκρέσο και την κατηγορία ότι η εταιρεία του εκτοπίζει με αθέμιτους τρόπους τις άλλες εταιρείες ηλεκτρονικού εμπορίου, εμποδίζοντας ουσιαστικά την προβολή τους και ότι εξαγόρασε προ δεκαετίας την ανταγωνιστική Diapers.com προκειμένου να την εξαφανίσει, όπως και όντως έκανε. Τα διάσημα παιδιά της τεχνολογίας προσπάθησαν σε πολλές περιπτώσεις να ελιχθούν και να αποφύγουν να απαντήσουν. Και όπως σχολίασε ο Δημοκρατικός, μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων, Ντέιβιντ Σίσιλιν, «όσα ακούστηκαν στο πλαίσιο της ακρόασης επιβεβαίωσαν τα στοιχεία που συγκεντρώσαμε το περασμένο έτος».

Σε διαρκή αντιπαράθεση με Google και Apple βρίσκεται η Κομισιόν 

Στην Ε.Ε. η εκστρατεία κατά των τεχνολογικών κολοσσών κινείται παράλληλα σε διαφορετικά επίπεδα, αλλά πάντως υπό την εποπτεία της παθιασμένης με το καθήκον της επίτροπο Ανταγωνισμού, Μαργκρέτε Βεστάγκερ.

Αλλοτε στρέφεται κατά των παραβιάσεων των κανόνων ανταγωνισμού και άλλοτε κατά της φοροαποφυγής, του προσφιλούς αθλήματος των πολυεθνικών που επωφελούνται από τις ευνοϊκές φορολογικές νομοθεσίες και διάφορες  ειδικές συμφωνίες και δεν καταβάλλουν φόρους παρά τα διαστημικά κέρδη τους.
Το διάστημα 2017-2019, για παράδειγμα, η Κομισιόν έκρινε τρεις φορές πως η Google ήταν ένοχη μονοπωλιακής συμπεριφοράς σε τρεις διαφορετικές έρευνές της, που κατέληξαν σε πρόστιμα συνολικού ύψους 8,25 δισεκατομμυρίων ευρώ. Πρόστιμα αυτής της κλίμακας είναι, όμως, ευτελή και δεν επηρεάζουν έναν κολοσσό σαν την Google, που συγκεντρώνει ετησίως έσοδα άνω των 160 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Δεδομένων, άλλωστε, των αργών ρυθμών της Κομισιόν, περνούν συνήθως μεγάλα χρονικά διαστήματα μέχρις ότου επιβληθούν τα πρόστιμα. Και οι ενδιαφερόμενοι συνήθως εφεσιβάλλουν τις αποφάσεις της Κομισιόν κερδίζοντας περαιτέρω χρόνο.

Αυτό συνέβη και με την Google, η οποία εκμεταλλεύθηκε αυτά τα χρονικά περιθώρια και κατοχύρωσε την κυριαρχία της στην online διαφήμιση, στο λογισμικό των λεγόμενων έξυπνων κινητών και στην πλοήγηση στο Ιντερνετ.

Στο άλλο μέτωπο, εκείνο της φοροαποφυγής, η Κομισιόν έχασε μόλις πριν από ένα μήνα μια μάχη. Τον περασμένο μήνα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ακύρωσε την εντολή που από το 2016 είχε δώσει η Κομισιόν στην Apple να καταβάλει αναδρομικώς φόρους ύψους 13 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Ιρλανδία. Το ζήτημα έχει αναμφίβολα πολιτικές και θεσμικές πλευρές καθώς άπτεται επιλογών του Δουβλίνου, που έδωσαν στον τεχνολογικό κολοσσό τη δυνατότητα να ελίσσεται και να μην καταβάλλει παρά ουσιαστικά μηδενικούς φόρους. Η επίτροπος Ανταγωνισμού είναι αποφασισμένη να μην αφήσει σε ησυχία την Apple. Διερευνά, έτσι, κατά πόσον το λεγόμενο «κατάστημα εφαρμογών» του κολοσσού των υπολογιστών εφαρμόζει πρακτικές που στοιχειοθετούν  μονοπωλιακή συμπεριφορά, καθώς έχουν προηγηθεί καταγγελίες ανταγωνιστών του ότι εμποδίζει έντεχνα τους χρήστες να στραφούν σε φθηνότερες εναλλακτικές.

Σε ό,τι αφορά, βεβαίως, το ζήτημα της φοροαποφυγής, που ασφαλώς δεν περιορίζεται στην Apple αλλά αφορά και τους άλλους τεχνολογικούς κολοσσούς, έχει φτάσει στον ΟΟΣΑ. Στο πλαίσιο του διεθνούς οργανισμού μεθοδεύονται οι προσπάθειες για να διαμορφωθεί ένα διεθνές σύστημα φορολόγησης, που να αποκλείει τέτοιου είδους καταχρηστικές συμφωνίες. Και στο μεταξύ, χώρες όπως η Γαλλία έχουν απειλήσει να επιβάλουν μονομερώς τον λεγόμενο ψηφιακό φόρο και να αναγκάσουν τους τεχνολογικούς κολοσσούς να φορολογηθούν στον βαθμό που υπαγορεύουν τα δυσθεώρητα κέρδη τους.

Κι εδώ γίνονται σαφείς οι διαφορές που χωρίζουν τις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Η κυβέρνηση Τραμπ απειλεί από τον Ιούνιο να τινάξει στον αέρα τις σχετικές διαπραγματεύσεις.

Οπως σχολίασε μέσα στην εβδομάδα αναλυτής του Bloomberg, η Ευρώπη έχει το κίνητρο για να φορολογήσει, να διασπάσει και να αποδυναμώσει τους τεχνολογικούς κολοσσούς, όμως δεν διαθέτει τα μέσα και την εξουσία να το κάνει. Για τις ΗΠΑ, ισχύει το ακριβώς αντίστροφο. Οι Αμερικανοί πολιτικοί ενδιαφέρονται να προστατεύσουν κατά κύριο λόγο τα συμφέροντα των καταναλωτών, ενώ οι Βρυξέλλες θέλουν να διασφαλίσουν ότι θα λειτουργούν παράλληλα πολλές επιχειρήσεις. Ισχύει, βέβαια, πως οι Βρυξέλλες ασκούν κάποια επιρροή στην πολιτική ανταγωνισμού των ΗΠΑ. Οπως υπογράμμισε σε σχετικό σχόλιό του το Bloomberg, ο Δημοκρατικός βουλευτής της Βουλής των Αντιπροσώπων, Ντέιβιντ Σίσιλιν, κατηγόρησε προ ημερών την Google επικαλούμενος όχι την αμερικανική νομοθεσία αλλά τους νέους κανόνες της Ε.Ε. περί προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων.

Αγώνας δρόμου

Οταν το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο ακύρωσε την εντολή της Κομισιόν προς την Apple να καταβάλει στην Ιρλανδία αναδρομικά φόρους 13 δισ. δολ., η επίτροπος Ανταγωνισμού της Ε.Ε. Μαργκρέτε Βεστάγκερ τόνισε πως «η μάχη είναι μαραθώνιος και όχι αγώνας δρόμου». Αναφερόταν στον πόλεμο κατά των φορολογικών συμφωνιών που συνάπτουν.

Επιζήμια τακτική

Ο βουλευτής των Δημοκρατικών Σίσιλιν επισήμανε πως το πρόβλημα με τους τεχνολογικούς κολοσσούς αφορά την υγεία της αμερικανικής οικονομίας, καθώς «οι πρακτικές που εφαρμόζουν αποθαρρύνουν την επιχειρηματικότητα, καταργούν θέσεις εργασίας, αυξάνουν το κόστος και υποβαθμίζουν την ποιότητα. Εν ολίγοις: έχουν υπερβολικά πολλή ισχύ».

ΕξαγορέςΟ ιδρυτής του Facebook, Μαρκ Ζούκερμπεργκ, κλήθηκε από το Κογκρέσο να σχολιάσει mail από την εσωτερική επικοινωνία της εταιρείας. Σε αυτό φέρεται να δηλώνει ότι «μπορούμε πάντα να εξαγοράζουμε οποιαδήποτε νεοφυή εταιρεία μάς ανταγωνίζεται, αλλά θα χρειαστεί κάποιος χρόνος για να μπορέσουμε να εξαγοράσουμε την Google».

Πηγή: kathimerini.gr