Αρκτική, το Ελντοράντο του 21ου αιώνα

Το 1880 ο Κόναν Ντόιλ ταξίδεψε στην Αρκτική με το φαλαινοθηρικό «Ελπίδα», και γράφοντας τρία χρόνια αργότερα τις εμπειρίες του σε δύο συγγράμματα δημιούργησε έναν νέο κλάδο λογοτεχνίας: τη λογοτεχνία του Βόρειου Πόλου στην οποία εντάσσονται και ορισμένα από τα αριστουργήματα συγγραφέων του 19ου αιώνα, όπως των Μέρι Σέλεϊ, Εντγκαρ Αλαν Πόε, Ιουλίου Βερν και Τσαρλς Ντίκενς. Σχεδόν ίδια και απαράλλακτα περιγράφουν όλα τον Βόρειο Πόλο ως τον τόπο στον οποίο η φύση δείχνει στον άνθρωπο το πιο σκληρό της πρόσωπο και διαψεύδει την αλαζονική του φαντασίωση για κυριαρχία επί της γης.

Και κάπως έτσι παρέμεινε η περιοχή της Αρκτικής ακόμη και τη δεκαετία του 1950, ένας απόμακρος και αφιλόξενος τόπος απρόσιτος για τον άνθρωπο και για την απληστία του. Εμελλε, όμως, να μετασχηματιστεί στο νέο Ελντοράντο, στο Ελντοράντο του εικοστού πρώτου αιώνα, και να αποτελέσει το θέατρο του οικονομικού και γεωπολιτικού ανταγωνισμού ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις.

Μόλις πριν από δύο χρόνια, τον Φεβρουάριο του 2018, το δεξαμενόπλοιο «Eduard Toll» της εταιρείας Teekay διέσχισε την Αρκτική χωρίς παγοθραυστικό, καθώς η θερμοκρασία του πλανήτη ανεβαίνει και οι πάγοι λιώνουν. Είχε προηγηθεί ένα άλλο πλοίο που έκανε την ίδια διαδρομή τον Αύγουστο του 2017 αλλά το «Eduard Toll» αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της κλιματικής αλλαγής και στη συνεπακόλουθη οικονομική εκμετάλλευση της πάλαι ποτέ παγωμένης περιοχής. Ο λόγος είναι ακριβώς ότι το ταξίδι του «Eduard Toll» έγινε στην καρδιά του χειμώνα στις χαμηλότερες θερμοκρασίες της περιοχής.

Εν ολίγοις ανεβαίνει η θερμοκρασία στην Αρκτική και οι πάγοι της λιώνουν, και φαίνεται πως ήδη δεν υπάρχει επιστροφή. Και ενώ εντείνεται η παγκόσμια ανησυχία για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, από οικονομικής απόψεως όσο περισσότερο λιώνουν οι πάγοι, τόσο περισσότερα κέρδη υπόσχεται η Αρκτική και τόσο πιο βιώσιμη καθίσταται. Εκτιμάται πως στο υπέδαφός της βρίσκεται το 22% των παγκόσμιων αποθεμάτων υδρογονανθράκων, και κατά ορισμένους υπολογισμούς το 30% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου και το 13% των παγκόσμιων αποθεμάτων φυσικού αερίου. Εκτιμάται, επίσης, πως η περιοχή είναι πλούσια σε μέταλλα αναγκαία στη σύγχρονη τεχνολογία όπως οι σπάνιες γαίες που χρησιμοποιούνται στην κατασκευή κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρονικών υπολογιστών, επίπεδων τηλεοράσεων και ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων.  Ομως το παγωμένο χρυσωρυχείο της Αρκτικής έχει ανοίξει την όρεξη τόσο της Ουάσιγκτον όσο και του Πεκίνου αλλά ακόμη και της Ρωσίας, ενώ από το παιχνίδι δεν λείπουν οι χώρες της περιοχής και κάποιοι μικρότεροι παίκτες. Αντί, δηλαδή, να προσπαθούν να ανακόψουν την πορεία των πάγων της Αρκτικής προς την πλήρη ρευστοποίησή τους, οι τρεις μεγάλες δυνάμεις επιχειρούν να αντλήσουν τα μέγιστα κέρδη εκμεταλλευόμενες στο έπακρο την άνοδο της θερμοκρασίας του πλανήτη. Η Ουάσιγκτον, βέβαια, έχει σαφώς το προβάδισμα στην Αρκτική μέσω της πολιτείας της Αλάσκας που ανήκει στις ΗΠΑ.

Βλέπει, όμως, να αμφισβητείται η υπεροχή της και η κυριαρχία της εκεί από την Κίνα και τη Ρωσία. Η πλοήγηση στα νερά της Αρκτικής αποτελεί, άλλωστε, αντικείμενο διένεξης ανάμεσα στην αμερικανική κυβέρνηση και στον Καναδά.

Σε θέση μάχης Ρωσία, Κίνα και ΗΠΑ για τα πλούσια κοιτάσματα

Ως η μεγαλύτερη χώρα που γειτονεύει με τον Αρκτικό Ωκεανό, η Ρωσία έχει μεγάλες βλέψεις στην Αρκτική και θεωρεί ότι διακυβεύονται στρατηγικά συμφέροντά της. Για να υποδηλώσει και να εδραιώσει κατά κάποιον τρόπο τις διεκδικήσεις της, έχει από τον Αύγουστο του 2007 τοποθετήσει τη ρωσική σημαία στον βυθό του Βόρειο Πόλου.

Εχει επίσης εγκαταστήσει στην περιοχή αντιπυραυλικό αμυντικό σύστημα. Τα αποθέματα ρωσικού πετρελαίου τείνουν να στερέψουν σε ορισμένες από τις πετρελαιοπηγές της Ρωσίας και η Αρκτική μπορεί να προσφέρει την καλύτερη εναλλακτική.

Ο ρωσικός κολοσσός Rosneft έχει αρχίσει από το 2018 να αντλεί φυσικό αέριο από ορισμένα κοιτάσματα στην Αρκτική. Εκτιμά μάλιστα πως τα προσιτά αποθέματα πετρελαίου της περιοχής φτάνουν τα 586 εκατ. βαρέλια.

Εχει, άλλωστε εγκαταστήσει στην Αρκτική την πρώτη πλωτή μονάδα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας, την «Ακαντέμικ Λομονόσοφ».

Σχεδιάζει μάλιστα να στείλει κάπου ανάμεσα στο 2023 και το 2025 τρία παγοθραυστικά κινούμενα με πυρηνική ενέργεια για «να καταστήσει εφικτή την πλοήγηση σε όλον τον διάδρομο της Βόρειας Θάλασσας».

Και βέβαια, δεν θα μπορούσε να μη διεκδικεί μερίδιο της παγωμένης τούρτας η Κίνα, έστω κι αν δεν διαθέτει ακτές στον Αρκτικό Ωκεανό όπως η Ρωσία και οι ΗΠΑ. Εχει επινοήσει για τον εαυτό της τον χαρακτηρισμό του «εγγύς αρκτικού κράτους» και καθιστά αισθητή την παρουσία της στους ανταγωνιστές της με κινεζικά παγοθραυστικά που «αλωνίζουν» στον Αρκτικό Ωκεανό.

Στη διάρκεια του περασμένου έτους, το Πεκίνο εκδήλωσε για πρώτη φορά ανοικτά τις βλέψεις του στην Αρκτική παρουσιάζοντας την πολιτική για την Αρκτική, τη στρατηγική του δηλαδή για την Αρκτική και το ποια θα πρέπει να είναι τα αναπτυξιακά σχέδια στην περιοχή.

Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, έχει εκφράσει την πρόθεση να συνεργαστεί με άλλα αρκτικά κράτη προκειμένου να επεκτείνει το φιλόδοξο σχέδιό του, τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού στον Αρκτικό Κύκλο.

Προτείνει, εν ολίγοις, τον «Πολικό Δρόμο του Μεταξιού» ως μέρος του δαιδαλώδους αυτού σχεδίου, το οποίο εγκαινίασε το 2013 και με το οποίο σχεδιάζει να συνδέσει τρεις ηπείρους. Και βέβαια, βλέψεις και διεκδικήσεις στην πίτα της Αρκτικής έχουν πολλές χώρες της ευρύτερης περιοχής συμπεριλαμβανομένων της Νορβηγίας και της Δανίας.

Σε μια προσπάθεια ειρηνικής διευθέτησης των σύνθετων διαφωνιών και διεκδικήσεων, το 1996 συγκροτήθηκε το Αρκτικό Συμβούλιο, που κατέληξε στη διακήρυξη της Οττάβας.

Εκτός από τις πέντε χώρες που συνδέονται άμεσα με τον Βόρειο Πόλο, την ομάδα της διακήρυξης συμπληρώνουν οι Φινλανδία, Ισλανδία και Σουηδία, ενώ συμμετέχουν επίσης εκπρόσωποι των ιθαγενών της περιοχής.

Στο στόχαστρο του Ντόναλντ Τραμπ οι σπάνιες γαίες της Γροιλανδίας

Βλέποντας πως η Αρκτική «θερμαίνεται» και όχι μόνον εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, ο Αμερικανός πρόεδρος προσπάθησε να βρει τρόπο να ελέγξει ένα από τα μεγαλύτερα χρυσωρυχεία της Αρκτικής, που παρεμπιπτόντως είναι και το μεγαλύτερο νησί στον κόσμο: τη Γροιλανδία. Η νησιωτική χώρα είναι εννέα φορές μεγαλύτερη από τη Βρετανία και έχει μια παγωμένη επιφάνεια μεγαλύτερη σε έκταση από το Μεξικό, περίπου τα τρία τέταρτα της επικράτειάς της. Ο πληθυσμός της ανέρχεται, όμως, σε μόλις 56.000 κατοίκους και η νησιωτική χώρα έχει μια εξίσου μικρή οικονομία. Βασίζεται κυρίως στην αλιεία, με το 95% των εξαγωγών της να είναι μόνον τα ψάρια, αλλά και στις επιδοτήσεις της Δανίας, στην οποία ανήκει. Η Κοπεγχάγη χορηγεί στο παγωμένο νησί περίπου 500 εκατ. δολάρια ετησίως, τα οποία αποτελούν σχεδόν το 50% του ετήσιου προϋπολογισμού της κυβέρνησης.

Οι περισσότεροι κάτοικοί της ζουν στην πρωτεύουσα, που δεν συνδέεται οδικώς με τις άλλες πόλεις της. Μπορεί να τις επισκεφθεί κανείς αεροπορικώς ή και μέσω θαλάσσης. Οι πάγοι λιώνουν, όμως, και η Γροιλανδία μπορεί να εκμεταλλευτεί το υπέδαφός της, που είναι πλούσιο σε σπάνιες γαίες, μέταλλα διαφόρων ειδών και πολύτιμους λίθους, ενώ δεν αποκλείεται να έχει ακόμη και ορισμένα αποθέματα πετρελαίου. Σύμφωνα με τον Δανό γεωλόγο Μίνικ Ρόζινγκ, η Γροιλανδία έχει κάθε είδους θησαυρό στο υπέδαφός της: σιδηρομετάλλευμα, ρουμπίνια, χρυσό και πλατίνα. Διαθέτει, άλλωστε, ουράνιο, αλλά η Δανία έχει απαγορεύσει την ανέγερση βιομηχανίας επεξεργασίας ουρανίου. Η τοπική κοινότητα, εξάλλου, έχει προβάλει αντιρρήσεις εκφράζοντας μεγάλες ανησυχίες για τους κινδύνους που ενδεχομένως εγκυμονεί η διαχείριση των αποβλήτων ουρανίου.

Στο μεταξύ, βέβαια, η κλιματική αλλαγή διευκολύνει τις θαλάσσιες μετακινήσεις από και προς τη Γροιλανδία. Και ήδη έχει αυξηθεί δραματικά ο τουρισμός στη νησιωτική χώρα. Εκείνο, όμως, που έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον, πέραν της γεωστρατηγικής θέσης της Γροιλανδίας, είναι ειδικότερα οι σπάνιες γαίες στο υπέδαφός της. Μετά δύο χρόνια εμπορικού πολέμου με το Πεκίνο, η υπερδύναμη θέλει να απεξαρτηθεί από το σχεδόν παγκόσμιο μονοπώλιο σπάνιων γαιών που ελέγχει η Κίνα. Είναι ενδεικτικό ότι τον Μάιο του περασμένου έτους η επίσκεψη του Λιου Χε, αντιπροέδρου της κινεζικής κυβέρνησης, σε μονάδα παραγωγής σπάνιων γαιών στην πόλη Γκαντζχού, ερμηνεύθηκε στις ΗΠΑ ως προειδοποίηση ότι το Πεκίνο διαθέτει ισχυρά όπλα εναντίον της Ουάσιγκτον.

Ετσι έφτασαν αισίως τα πράγματα στον Αύγουστο του 2019 και στην εκ πρώτης όψεως αλλόκοτη πρόταση του Ντόναλντ Τραμπ στη Δανία να του πουλήσει τη Γροιλανδία.

Προφανώς, ο απρόβλεπτος πρόεδρος των ΗΠΑ θυμήθηκε το παρελθόν της υπερδύναμης, όταν προ αιώνων αγόραζε την πολιτεία της Λουιζιάνα και πρόσθετε αστέρια στην αμερικανική σημαία. H Δανή πρωθυπουργός Μέτε Φρεντέρικσεν χαρακτήρισε, βέβαια, την πρόταση «παράλογη», αλλά η Ουάσιγκτον δεν κρύβει το ενδιαφέρον της. Τον Μάιο του περασμένου έτους, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ θα ανοίξουν προξενείο στη Γροιλανδία, ενώ η Αμερικανική Γεωλογική Επιθεώρηση μετέβη περίπου την ίδια εποχή στο νησί, όπου και παρέμεινε επί μήνες για να αποτιμήσει τα αποθέματα σπάνιων γαιών στο υπέδαφος της χώρας. Εχει διαπιστωθεί πως είναι άφθονα γύρω από την περιοχή Ναρσάκ.

Μάικ Πομπέο

Αναφερόμενος στο νέο τοπίο που αναδύεται στην Αρκτική εφόσον λιώνουν οι πάγοι, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Μάικ Πομπέο, τόνισε πέρυσι τον Μάιο πως «η περιοχή έχει εξελιχθεί σε πεδίο ανταγωνισμού επειδή διαθέτει το 30% των παγκόσμιων αποθεμάτων πετρελαίου, φυσικού αερίου, καθώς και άφθονο ουράνιο, σπάνιες γαίες, χρυσό και διαμάντια, αλλά και αφθονία ψαριών».

Βλαντιμίρ Πούτιν

Καθιστώντας σαφείς τις βλέψεις και τις διεκδικήσεις της Ρωσίας στην Αρκτική, ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν τόνισε πέρυσι τον Απρίλιο, σε συνέδριο στην Αγία Πετρούπολη, πως η αρκτική αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 10% του συνόλου των επενδύσεων της Ρωσίας. Η Ρωσία έχει, άλλωστε, εγκαταστήσει στην Αρκτική την πρώτη πλωτή μονάδα παραγωγής πυρηνικής ενέργειας.

Το Πεκίνο

Σύμφωνα με έκθεση που εκπόνησε η αμερικανική κυβέρνηση τον Ιούνιο του 2019, «η Κίνα επιχειρεί να διασφαλίσει έναν ρόλο στην Αρκτική με μεθόδους που ενδέχεται να υπονομεύσουν τους διεθνείς κανόνες και διαφαίνεται κίνδυνος να επαναλάβει στην περιοχή την οικονομική επιθετικότητα που έχει επιδείξει έως τώρα».

Πηγή: kathimerini.gr