Αβεβαιότητα και το 2021 για τον τουρισμό

Παράταση της αβεβαιότητας για τον τουρισμό εξαιτίας των καθυστερήσεων στους εμβολιασμούς παγκοσμίως αλλά και της συνεχιζόμενης έντασης της πανδημίας προεξοφλεί ο πρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων Γιάννης Ρέτσος. Εκτιμά πως ο στόχος για ανάκτηση του 50% των εσόδων του 2019 εμφανίζεται αυτή τη στιγμή ως επιεικώς αισιόδοξος και υπογραμμίζει την ανάγκη εφαρμογής επιθετικών εργαλείων πολιτικής όπως η έστω προσωρινή μείωση του ΦΠΑ σε διαμονή και τουριστικό πακέτο για να τονωθεί η ανταγωνιστικότητα.

Μιλώντας στην «Κ» εξηγεί πως θα χρειαστεί στήριξη του τουρισμού καθ’ όλο το πρώτο εξάμηνο και παράλληλα ζητεί την υλοποίηση ενός ευρύτατου επενδυτικού προγράμματος για την αναβάθμιση των παρωχημένων υποδομών πολλών προορισμών, καθώς η επόμενη μέρα της πανδημίας θα φέρει μεγάλες προκλήσεις για τον κλάδο σε ένα έντονα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Αν και επισημαίνει πως πάρα πολλές επιχειρήσεις δοκιμάζονται σημαντικά, δεν περιμένει εκτεταμένες χρεοκοπίες αφού η κυβέρνηση, όπως χαρακτηριστικά λέει, κρατάει «διασωληνωμένη» την οικονομία. Μεσοπρόθεσμα όμως αναμένει και αναδιαρθρώσεις και νέους επενδυτές, και τη δημιουργία μεγαλύτερων σχημάτων στον τουρισμό. Εντοπίζει ως κρίσιμο κρίκο της αλυσίδας τις αερομεταφορές, ενώ σχολιάζει τη συνεργασία του ΣΕΤΕ με το υπουργείο Τουρισμού και τον ΕΟΤ αλλά και τη στενότερη συνεργασία με το οικονομικό επιτελείο και το υπουργείο Εργασίας.

– Ποια είναι η εκτίμησή σας για τη χρονιά και ποιες παράμετροι είναι καθοριστικές;
– Ο ΣΕΤΕ έχει τοποθετηθεί για το 2021, ήδη από τον Νοέμβριο του 2020, κάνοντας μια πρώτη εκτίμηση για έσοδα που πιθανώς να έφταναν το 50% των εσόδων του 2019. Η εκτίμηση αυτή λάμβανε υπ’ όψιν την κατάσταση της πανδημίας τη δεδομένη στιγμή, αλλά και στοιχεία από τις αεροπορικές εταιρείες, τα αεροδρόμια και τα παγκόσμια online συστήματα κρατήσεων. Συνοδευόταν όμως και από την επισήμανση ότι η παγκόσμια ρευστότητα της κατάστασης μπορεί να καταστήσει από τη μία στιγμή στην άλλη την οποιαδήποτε πρόβλεψη άκυρη και άτοπη. Σήμερα που μιλάμε, σχεδόν δύο μήνες μετά, την ευφορία από την έγκριση των πρώτων εμβολίων και της έναρξης των εμβολιασμών, αλλά και την αλλαγή της πολιτικής κατάστασης στις ΗΠΑ που ερμηνεύτηκε, δικαίως, ως προάγγελος καλύτερης και πιο θεσμικής επικοινωνίας με την Ευρώπη, έχει διαδεχθεί ο προβληματισμός. Αυτό οφείλεται στις διαμάχες της Ε.Ε. με τις εταιρείες των εμβολίων, σε αθέτηση συμφωνιών, αλλά και σε εμφανώς αυστηρότερη πολιτική έναντι της πανδημίας, που ήδη εφαρμόζει η νεοεκλεγμένη αμερικανική κυβέρνηση. Ας μην ξεχνάμε ότι παράλληλα υπάρχει και μια παγκόσμια οικονομική κρίση. Στις περισσότερες αγορές μας καταγράφηκε μείωση του ΑΕΠ μεταξύ 5% και 10%. Και αυτό το γεγονός θα περιορίσει τη δυνατότητα πολλών να ταξιδέψουν. Ολα αυτά καθιστούν την όποια εκτίμηση παρακινδυνευμένη. Διατηρούμε την έμφυτη αισιοδοξία μας, ελπίζουμε για το καλύτερο, αλλά προετοιμαζόμαστε για το χειρότερο.

– Μέσα σε αυτή τη συγκυρία υπεγράφη πρόσφατα η νέα Εθνική Κλαδική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας των ξενοδοχοϋπαλλήλων. Θα θέλαμε ένα σχόλιό σας.
– Με δύο λέξεις. Μεγάλη χαρά. Η συλλογική σύμβαση, η μεγαλύτερη κλαδική που παραμένει σε ισχύ, αποτελεί μία εμβληματική κατάκτηση του τουρισμού, εδώ και πέντε δεκαετίες. Η σημασία της αναδείχθηκε στα χρόνια της δημοσιονομικής κρίσης. Να θυμίσω ότι το 2012, ενώ η νομοθεσία είχε καταργήσει όλα τα επιδόματα και θεσμικές κατακτήσεις που προέρχονταν από τις έως τότε συμβάσεις, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις, με ατομικές συμβάσεις, να μειώσουν τους μισθούς στο όριο του κατώτατου μισθού, η πλευρά των ξενοδόχων προχώρησε σε νέα σύμβαση. Και μάλιστα, με διατήρηση όλων των επιδομάτων της προηγούμενης. Από την πλευρά τους οι εργαζόμενοι, με ωριμότητα και τόλμη, για πρώτη φορά στην Ιστορία συναίνεσαν σε οριζόντια μείωση κατά 15% των αποδοχών τους. Η συγκεκριμένη συμφωνία, της οποίας είχα την τιμή να ηγηθώ από την πλευρά των εργοδοτών, αποτέλεσε τον πυλώνα της εργασιακής ειρήνης στα δύσκολα χρόνια των μνημονίων που ο τουρισμός γνώρισε πρωτοφανή ανάπτυξη. Βοήθησε όμως και στη βελτίωση της εικόνας των ξενοδόχων στην κοινωνία. Ολες οι επόμενες διοικήσεις ακολούθησαν τον ίδιο επιτυχημένο δρόμο, με οφέλη και για τις δύο πλευρές έως και τις αρχές του 2020, όταν στη ζωή μας μπήκε η πανδημία. Ευτυχώς, η βίαιη αλλαγή των συνθηκών, οι χιλιάδες των εργαζομένων στον τουρισμό που παρέμειναν σε αναστολή, αλλά και των επιχειρήσεων που δεν λειτούργησαν, ή λειτούργησαν και λειτουργούν με ζημίες, δεν θόλωσαν το μυαλό των δύο ηγεσιών και δεν άλλαξαν την επιτυχημένη στρατηγική τόσων ετών που θέλει τις εργασιακές σχέσεις ρυθμισμένες με σύμβαση στα ξενοδοχεία. Δεν μπορώ παρά να χαιρετίσω τη συμφωνία και να συγχαρώ και τις δύο πλευρές, την Πανελλήνια Ομοσπονδία Ξενοδόχων και την Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων στον επισιτισμό – τουρισμό, για την ωριμότητά τους, σε μία εποχή πανικού και πολλές φορές ακραίου λαϊκισμού.

– Νέα κόκκινα δάνεια λόγω της δημοσιονομικής κρίσης που προκάλεσε η πανδημία. Πώς περιμένετε να εξελιχθεί η κατάσταση;
– Τα κόκκινα δάνεια είναι θεμελιώδες ζήτημα των τραπεζών και της οικονομίας μας. Αποτελούν ένα από τα βασικότερα προβλήματα που άφησε πίσω της η δημοσιονομική κρίση, εμποδίζοντας την οικονομία να περάσει στην επόμενη μέρα. Μία νέα και πρωτόγνωρη κρίση, όπως η πανδημία, δεν μπορεί να πει κανείς πως δεν θα επηρεάσει εκ νέου τις επιχειρήσεις και την οικονομία. Ειδικά στον τουρισμό, όπου η θετική συγκυρία των οκτώ τελευταίων ετών οδήγησε σε νέες επενδύσεις, αυξημένη ανάληψη ρίσκου και κατ’ επέκταση δανεισμού. Αμεσα όμως είναι δύσκολο να δούμε εκτεταμένες χρεοκοπίες. Αφενός γιατί οι συστημικές τράπεζες έχουν αναστείλει υποχρεώσεις δόσεων δανείων, αφετέρου γιατί η κυβέρνηση διατηρεί την οικονομία διασωληνωμένη στην εντατική, με ευρύ φάσμα μέτρων στήριξης. Επιπλέον, η χρόνια παθογένεια της ελληνικής επιχειρηματικότητας, το μικρό δηλαδή και με οικογενειακό χαρακτήρα μέγεθος επιχείρησης, μάλλον θα αποδειχθεί ανθεκτικότερο μέσα στην αρνητική οικονομική συγκυρία. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξουν προβλήματα, ειδικά από τη στιγμή που η κατάσταση θα αρχίσει να εξομαλύνεται. Και αναδιαρθρώσεις θα υπάρξουν και νέοι επενδυτές θα εμφανιστούν και σίγουρα θα έχουμε δημιουργία μεγαλύτερων σχημάτων σε πολλούς κλάδους του τουρισμού.

– Ποιο είναι το στοίχημα για τη διάσωση της επιχειρηματικότητας;
– Το μεγάλο στοίχημα είναι να διασωθεί η υγιής επιχειρηματικότητα, μικρή ή μεγάλη, η οποία παίρνοντας τα μαθήματα από τη δημοσιονομική κρίση, λειτούργησε και αναπτύχθηκε σταθερά και βιώσιμα, έως ότου μας χτύπησε η πανδημία. Αυτό πρέπει να διασφαλιστεί και από τις τράπεζες, με διευκολύνσεις που δεν θα επιδεινώνουν όμως τη δική τους θέση στην προσπάθεια να «καθαρίσουν» το ενεργητικό τους από τα βάρη του παρελθόντος, αλλά και από την κυβέρνηση, με τη συνέχιση των υφιστάμενων μέτρων στήριξης, καθώς και κάποιων νέων που θα βοηθήσουν την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Εχω επανειλημμένα πει δημοσίως ότι ο ΣΕΤΕ συνεργάστηκε άψογα με την κυβέρνηση και τα μέτρα που προέκυψαν βοήθησαν εργαζομένους και επιχειρήσεις να φτάσουν στο σημείο που είμαστε σήμερα, με απώλειες μεν, διαχειρίσιμες δε. Η στήριξη του τουρισμού είναι βέβαιο πως θα χρειαστεί όλο το πρώτο εξάμηνο του 2021. «Συν-Εργασία», αναστολές, επιδότηση εργοδοτικών εισφορών, αλλά και το νέο εργαλείο που ανακοινώθηκε επιδότησης παγίων δαπανών επιχειρήσεων που λόγω πανδημίας προκάλεσαν ζημίες, είναι μέτρα απόλυτα σωστά που συνεχίζονται και πιστεύουμε θα συνεχιστούν για όσο χρειαστεί.

– Δεν είναι όμως απεριόριστες οι αντοχές της ελληνικής οικονομίας. Σωστά;
– Σίγουρα δεν είναι. Και επειδή οι δημοσιονομικές μας αντοχές είναι περιορισμένες και ήδη η πανδημία δημιούργησε εκ νέου το 2020 ένα θηριώδες έλλειμμα, κάποια στιγμή, σύντομα φαντάζομαι, θα σταματήσει η οριζόντια στήριξη της οικονομίας και θα συνεχιστεί στοχευμένα, όπου χρειάζεται, λαμβάνοντας υπ’ όψιν ποσοστά απώλειας τζίρου όχι μικρών διαστημάτων, π.χ. διμήνου όπως γίνεται σήμερα, αλλά μεγαλύτερα. Πέρα όμως από μέτρα στήριξης, θα χρειαστούν και εργαλεία επιθετικής πολιτικής. Γι’ αυτό και πρέπει να σκεφτούμε και κινήσεις όπως μία προσωρινή, για το 2021, μείωση του ΦΠΑ σε διαμονή και υπηρεσία τουριστικού πακέτου, που θα βοηθήσει ανταγωνιστικά τις επιχειρήσεις μας, το δεύτερο εξάμηνο του έτους, να διεκδικήσουν στον σκληρό ανταγωνισμό μεγαλύτερο μέρος από μία μικρότερη πίτα.

Οι μοναχικές πορείες δεν κάνουν καλό

– Είστε ως κλάδος ικανοποιημένοι από τη συνεργασία με το υπουργείο Τουρισμού και τον ΕΟΤ;
– Μίλησα προηγουμένως για πολύ στενή συνεργασία με την κυβέρνηση σε όλη τη διάρκεια της πανδημίας, ειδικά με το οικονομικό επιτελείο και το υπουργείο Εργασίας, που είχε έως σήμερα ως αποτέλεσμα ένα σημαντικό πλέγμα μέτρων για τον τουρισμό, το οποίο ελπίζουμε και επιδιώκουμε να συνεχιστεί για όσο χρειαστεί. Διαχρονικά ο ΣΕΤΕ επιζητεί συνέργειες και συνεργασία με όλες τις κυβερνήσεις και όλους τους υπουργούς που έχουν περάσει, για το καλό του τουρισμού, της οικονομίας και της κοινωνίας. Δεν βρίσκουμε πάντα, όμως, την ανάλογη ανταπόκριση. Για τον ΣΕΤΕ και τη Marketing Greece, όμως, η συνεργασία του ιδιωτικού με τον δημόσιο τομέα δεν είναι μια ευκαιριακή επιλογή. Αποτελεί διαχρονική στρατηγική επιδίωξή μας για το καλό του τουρισμού, ανεξάρτητα από πρόσωπα ή κυβερνήσεις. Οι μοναχικές πορείες σε τέτοιες καταστάσεις μόνο καλό δεν κάνουν.

Χρειάζονται ενιαίοι κανόνες και πιστοποιητικό εμβολιασμού–

– Μπορεί ο κλάδος των μεταφορών να διασφαλίσει τις απαραίτητες ροές ταξιδιωτών;
– Η κατάσταση της αλυσίδας μεταφοράς –tour operator – αεροπορική εταιρεία – ξενοδοχείο–, όταν ξεκινήσει πάλι το ταξίδι, αποτελεί το μεγάλο ζητούμενο και τη μεγάλη πρόκληση. Ειδικά για τη χώρα μας, που πάνω από τα 2/3 του εισερχόμενου τουρισμού έρχονται αεροπορικώς. Το θέμα λοιπόν δεν είναι τόσο η αγοραστική δύναμη του ταξιδιώτη όσο η στήριξη στρατηγικών αερομεταφορέων. Κάτι που ήδη γίνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έτσι ώστε να μη σπάσει ο κρίκος της αλυσίδας εφοδιασμού. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα μέτρα στήριξης αφορούν και την ακτοπλοΐα, ως αναπόσπαστο κομμάτι της τουριστικής αλυσίδας αλλά όχι μόνο, καθώς για μεγάλο μέρος του νησιωτικού μας συμπλέγματος αποτελεί το μοναδικό μέσο επικοινωνίας και εφοδιασμού, κυρίως κατά τη διάρκεια των δύσκολων χειμερινών μηνών.

– Διαχείριση προορισμών και δημόσιες υποδομές, κάποια από τα πάγια ζητήματα που απασχολούν τον τουριστικό τομέα. Υπάρχει κάποιο ολοκληρωμένο σχέδιο;
– Πράγματι, το ζήτημα της βελτίωσης των δημοσίων υποδομών βρίσκεται στην ατζέντα των προτεραιοτήτων του ΣΕΤΕ τα τελευταία χρόνια. Η πλέον πρόσφατη εξέλιξη αφορά μελέτη του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων, η οποία περιλαμβάνει πολύ συγκεκριμένες προτάσεις για επενδύσεις σε έργα δημοσίων υποδομών σε ολόκληρη την Ελλάδα. Η εν λόγω μελέτη, η οποία παραδόθηκε εγκαίρως στην κυβέρνηση για να βοηθήσει και στο σχέδιο που υποβλήθηκε στην Ε.Ε. για το Ταμείο Ανάκαμψης, μπορεί να αποτελέσει ένα χρήσιμο εργαλείο. Αλλωστε, η βελτίωση των υποδομών και η διαχείριση προορισμών συνδέεται άμεσα και με τη διατήρηση ή ακόμα και βελτίωση της 5ης θέσης που έχουμε ως χώρα βάσει του Nation Brand Index του Simon Anholt.

– Πώς κινείται ο ανταγωνισμός; Τι πρέπει να κάνουμε εμείς για να διατηρήσουμε την ανταγωνιστικότητά μας;
– Ο ανταγωνισμός μας αυτή τη στιγμή είναι στην ίδια ή ακόμα χειρότερη θέση από εμάς λόγω του τρίτου κύματος της πανδημίας που μαίνεται στις χώρες αυτές. Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κροατία, Τουρκία έχουν τα δικά τους εσωτερικά προβλήματα τα οποία πρέπει να διαχειριστούν και τον κίνδυνο παραμονής εκτός αγοράς για δεύτερη συνεχή χρονιά. Από την άλλη, διαθέτουν ισχυρά brands. Επίσης, κάποιες χώρες εξ αυτών έχουν πολύ διαφορετικό μείγμα εισερχόμενου και εσωτερικού τουρισμού –Γαλλία, Ιταλία στο 50/50– και σίγουρα πολύ χαμηλότερους συντελεστές ΦΠΑ, τουλάχιστον κατά επτά μονάδες κατά μέσον όρο, κάτι το οποίο θα παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη διεκδίκηση μεγαλύτερου μέρους από μικρότερη πίτα. Παράλληλα, καταγράφονται και διαφορετικές τάσεις ανάλογα με τις ηλικίες των ταξιδιωτών. Για παράδειγμα, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία που έχουν υψηλότερο εισόδημα φαίνεται πως διστάζουν να ταξιδέψουν λόγω του υγειονομικού ζητήματος. Στον αντίποδα, οι νεότεροι σε ηλικία με μικρότερο πορτοφόλι είναι εκείνοι που θα ταξιδέψουν και θα αναζητήσουν την καλύτερη σχέση ποιότητας – τιμής. Αρα, και σε αυτή την περίπτωση οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι πρέπει να βελτιώσουμε την ανταγωνιστικότητα του τουριστικού πακέτου σε επίπεδο προσφερόμενου προϊόντος υπηρεσίας και τιμής.

– Πώς βλέπετε το άνοιγμα της αγοράς μετά την έναρξη των εμβολιασμών;
– Ο ΣΕΤΕ έχει μιλήσει από την αρχή της κρίσης για ενιαίους κανόνες ταξιδιών, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν, κατ’ αρχάς σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Εχουμε πει πως οι κανόνες αυτοί πρέπει να βασίζονται κυρίως σε εμβόλια και τεστ, βάζοντας την καραντίνα στο περιθώριο και τελικά αποσύροντάς τη από τα όποια μέτρα. Το ταξίδι, σε μεγάλο βαθμό, εξαρτάται από τη θετική ψυχολογία και το κλίμα ασφάλειας. Ο κίνδυνος αποκλεισμού σε κάποιον προορισμό ανά πάσα στιγμή, λόγω ξαφνικής μονομερούς απόφασης χώρας για μέτρα καραντίνας, δεν πρόκειται να επιτρέψει την επανεκκίνηση. Για τον λόγο αυτό, επιδοκιμάσαμε και την πρωτοβουλία του πρωθυπουργού να θέσει σε ευρωπαϊκό επίπεδο το θέμα του πιστοποιητικού εμβολιασμού. Κατά πρώτον γιατί ανοίγει επιτέλους συζήτηση για κοινούς κανόνες και κατά δεύτερον γιατί το εμβόλιο μπορεί να λειτουργήσει ως μια fast lane για τον ταξιδιώτη που θα το έχει κάνει. Θα τον απαλλάξει έτσι από άλλες υποχρεώσεις, χωρίς να στερεί από τον μη εμβολιασμένο το δικαίωμα να ταξιδέψει, αφού πρώτα ακολουθήσει τα όποια προαπαιτούμενα. Η πορεία των εμβολιασμών, η οποία δημιούργησε αρχικά μεγάλες προσδοκίες, το τελευταίο διάστημα μας προκαλεί μεγάλο προβληματισμό, βλέποντας να εξελίσσεται ένας «άτυπος πόλεμος» μεταξύ χωρών και εταιρειών, που έως ότου λήξει σίγουρα θα έχει μόνο αρνητικές επιπτώσεις.